مبانی و اصول موفقیت شناسی

نشریه موفقیت شناسی

فصلنامه فرهنگی و اجتماعی- سال اول/ شماره1/ بهار 1397

مبانی و اصول موفقیت شناسی[1]

تعریف موفقیت شناسی:

((معرفت (علم) + شناسی))، معمولا در پی این است که ما چه چیزی را باید مورد مطالعه و شناسایی قرار دهیم. به طور مثال: جامعه شناسی (جامعه + شناسی)، یعنی ما باید جامعه را مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم و در واقع علمی است که زندگی اجتماعی را مورد بررسی قرار می دهد. لذا موضوع جامعه شناسی زندگی اجتماعی است[2].

پس می توان نتیجه گرفت: موفقیت شناسی (موفقیت+ شناسی)، یعنی ما باید موفقیت را مورد مطالعه و بررسی (تحقیق) قرار دهیم. لذا می توان موفقیت شناسی را به عنوان تحقیقات در مبانی، پایه و ریشه موفقیت انسان تعریف نمود. بنابراین، موضوع موفقیت شناسی، موفقیت انسان است. همچنین اگر در طی تحقیقات موفقیت شناسی، موفق به ارائه نظریه یا نظریه هایی شویم که معتبر باشند، بدین صورت موفقیت شناسی اعتبار علمی پیدا می کند.

حال سوالی که می توان مطرح نمود این است که در چه شرایطی و در کجا می توانیم از پیشوند علم یا فلسفه برای موفقیت و موفقیت شناسی استفاده کنیم؟ و کدام صحیح تر است؟ علم موفقیت یا فلسفه موفقیت، علم موفقیت شناسی یا فلسفه موفقیت شناسی؟!

این موضوع در فصل سوم کتاب (موفقیت شناسی) برای تببین بهتر بعد از شناخت علمی و شناخت فلسفی مورد بررسی قرار گرفته است ولی در اینجا پاسخ این سوال داده خواهد شد.

می توان گفت: اگر بخواهیم علم را به معنی عام آن در نظر بگیریم (همه دانستنی های انسان صرف نظر از طبیعت و نوع آن ها)، بحثی نیست و می توان از واژه علم استفاده نمود. همچنین اگر فلسفه را به معنی عام آن در نظر بگیریم (که به معنی تبیین عقلانی یک چیز؛ یعنی چرایی یک واقعه یا یک پدیده و توضیح و تبیین آن ها)، در این حالت نیز بحثی نیست و می توان از واژه (فلسفه موفقیت) در (بعد چرایی) آن استفاده نمود. لذا بحث در خصوص (علم و فلسفه) به معنای خاص آن است.

در موضوع موفقیت بحث مسائل متافیزیک مطرح است و متافیزیک نیز خود بحثی فلسفی است. از طرفی در علم، فقط واقعیت ها بررسی می شوند ولی در فلسفه علاوه بر واقعیت ها ارزش ها نیز مورد توجه است و در تعریف موفقیت ارزش ها نیز ملاک است. همچنین در فلسفه اولی بحث بر هستی و چیستی یک چیز مطرح هست. لذا می توان موفقیت را در غالب یک بحث فلسفی بررسی نمود. ابعادی که برای موفقیت در ادامه تعریف شده (هستی، آگاهی، چرایی، چیستی و چگونگی) بحث فلسفی است. لذا این قسمت را می توان با نام (فلسفه موفقیت شناسی) عنوان نمود.

البته مفهوم علم در حالت خاص نیز قابل تامل است زیرا اگر موفقیت را در قالب نظریه موفقیت شناسی که در ادامه مطرح شده است در نظر بگیریم (منبع، مبداء، راه و مقصد) مشخص است. همچنین اگر ملاک نتیجه (تجارب و آزمون ها) را (قرآن کریم) در نظر بگیریم خواهیم دید که نتیجه هر عمل و قانونی مشخص است و افرادی که مثلا از یک قانون خاص پیروی می کنند یا عمل خاصی را انجام می دهند، در نهایت به نتیجه واحدی می رسند. در حالت کلی می توان گفت: مثلا نیکوکاران به بهشت و گنهکاران و بدکاران به جهنم می روند! حال اگر موفقیت شناسی با بیان نظریه یا نظریه های معتبر، اعتبار علمی پیدا کند، در این صورت می توان آن را (علم موفقیت شناسی) نیز بیان کرد.

دلیل استفاده از واژه (Successology):

این واژه در فرهنگ لغات انگلیسی وجود ندارد، ولی با توجه به این که لغت (ology) معمولا به عنوان پسوند، (شناسی) به کار می رود و با توجه به معنی آن، می توان از لغت (Successology) معادل (موفقیت شناسی) استفاده نمود.

همچنین می توان معادل لغت (موفقیت شناس) واژه (Successologist) را قرار داد. در واقع موفقیت شناس فردی است که در خصوص موفقیت تحقیق می کند، موفقیت پژوه، پژوهشگر موفقیت.

معنی واژه (ology):

یک کلمه یونانی به معنی (تحقیق) است و در یک تعریف عملیاتی می توان گفت (ology) جستجو کردن در پایه، ریشه و اصل یک چیز و شناخت اصل و مبداء و علل و اسباب آن است.

بخش های موفقیت شناسی(از لحاظ هدف):

موفقیت شناسی را می توان مطابق با هدف، موضوع و روش آن به بخش هایی تقسیم نمود :

الف- موفقیت شناسی نظری[3]:

می توان  موفقیت شناسی نظری را بررسی و شناخت موفقیت و کشف راه و روش رسیدن به موفقیت و قواعد و قوانین جزئی و کلی موفقیت انسان در همه موضوعات و ارائه نظریه های مختلف در خصوص ابعاد گوناگون زندگی تعریف نمود.

ب- موفقیت شناسی عملی[4] :

می توان موفقیت شناسی عملی را بهره برداری از اکتشافات موفقیت شناسی نظری تعریف نمود. قابل ذکر است موفقیت شناسی عملی در این زمانه اهمیت بیشتری پیدا کرده است. می توان برای این شاخه، اصطلاحاتی مانند مهندسی موفقیت[5]، تکنولوژی موفقیت[6]  و واژه های مشابه دیگر که در واقع بیشتر بر راهکارهای موفقیت (راه های عملی برای رسیدن به موفقیت) توجه دارند، بیان نمود.

همچنین با توجه به این که تعریف موفقیت را معمولا نسبی می دانند و به دلیل عدم تعریف جامع و کامل از موفقیت، متاسفانه بعضی از افراد در هنگام عمل با مشکلاتی مواجه می شوند، بدون آنکه ریشه آن را بدانند. لذا موفقیت شناسی نظری باید در مرحله اول در پی این باشد که تعریف مطلق از موفقیت ارائه دهد.

بخش های موفقیت شناسی(از لحاظ موضوع)

شاخه های موفقیت شناسی:

موفقیت شناسی را از لحاظ موضوع می توان به شاخه های مختلفی تقسیم نمود مانند: موفقیت شناسی دینی، موفقیت شناسی اقتصادی، موفقیت شناسی سیاسی، موفقیت شناسی نظامی، موفقیت شناسی حقوقی، موفقیت شناسی پرورشی، موفقیت شناسی صنعتی، موفقیت شناسی اداری، موفقیت شناسی هنری، موفقیت شناسی ورزشی،  موفقیت شناسی شهری، موفقیت شناسی روستایی و…

البته پیش نیاز اولیه برای موفقیت شناسی در همه موضوعات، (موفقیت شناسی دینی) است و تا این موضوع بررسی، درک و کشف نشود، موضوعات دیگر در هدف سازی و انتخاب راه و روش و در مسیر خود با بن بست و مشکل روبرو خواهند شد.

حدود موضوع موفقیت شناسی:

موفقیت شناسی کلان[7]: می توان موضوع موفقیت شناسی کلان را بررسی و شناخت موفقیت و راه و روش رسیدن به موفقیت و قواعد و قوانین کلی و عمومی موفقیت انسان تعریف نمود.

موفقیت شناسی خرد[8]: می توان موضوع موفقیت شناسی خرد را بررسی و شناخت موفقیت و راه و روش رسیدن به موفقیت و قوانین جزئی موفقیت در امور کوچک و شخصی افراد، گروه ها، ساز مان ها و…تعریف نمود.

بخش های موفقیت شناسی(از لحاظ روش تحقیق)

با توجه به این که موضوع موفقیت شناسی، موفقیت انسان است و در مورد انسان بحث و بررسی می کند. لذا می توان  موفقیت شناسی را در قالب و قواعد علوم انسانی تفسیر و تعبیر نمود. لذا واضح است که برای روش های تحقیق موفقیت شناسی، محقق (موفقیت شناس) می تواند از روش تحقیق که در علوم انسانی تعریف شده است استفاده نماید و البته در بعضی موارد می تواند شیوه، وسیله و راه و روش خاصی را برای تحقیق خود ترتیب دهد. در چنین روش تحقیقی همه موارد روش تحقیق با علوم طبیعی یکی است به غیر از تجربه که معمولا در علوم طبیعی از روش آزمایشی استفاده می شود و در این مورد بیشتر از روش های مشاهده ای استفاده می شود و می توان آن را به دو دسته تقسیم نمود، روش های توصیفی و سندی:

 الف- روش های سندی ( کتابخانه ای):

استفاده از منابع  دینی، تاریخی و علمی، یکی از مهم ترین منابع برای موفقیت شناسی کلان و خرد است. لذا با استفاده و استناد از اکتشافات آن ها می توان به کشف قواعد و قوانینی برای موفقیت پرداخت. (قرآن کریم) معجزه رسول اکرم (ص) یکی ازمنابع مهم و اصلی اطلاعات دینی، معرفتی و حتی تاریخ زندگی و سرگذشت بعضی از اقوام و انسان ها در دوره های مختلف است و با ذکر عاقبت آن ها راه و روش درستی را برای موفقیت انسان ارائه نموده است و عاقبت و مقصد هر راهی به روشنی بیان شده است. (همچنین کتاب هایی که در زمینه موفقیت نوشته شده اند و یا علومی که در حال حاضر در اختیار ما هست و می توانیم در موفقیت شناسی از آن ها بهره جوییم، جزء منابع تحقیق محسوب می شوند. البته سخنرانی هایی که از گذشته و حال به جا مانده است را می توان جزء این دسته دانست، حتی ضرب المثل ها و اشعار نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرند) این روش را می توان روش مشاهده غیر مستقیم نیز نامید. قابل ذکر است که (روش کتابخانه ای) یک روش مهم و اساسی در موفقیت شناسی است.

ب – روش های توصیفی ( میدانی):

یکی دیگر از منابع موفقیت شناسی  (تحقیقات میدانی) است که از وسیله های مختلف مانند مصاحبه، پرسش نامه و..استفاده می شود و با بیانی کمی و کیفی، می توان موفقیت انسان را تشریح ونتیجه گیری نمود. این روش را می توان روش مشاهده مستقیم نامید. همچنین محقق باید از منابع خبری و آموزشی نیز بهره ببرد (سمینارها، سخنرانی ها، اخبار، کلاس های آموزشی و…) و نسبت به محیط اطراف خود کاملا هوشیار باشد. معمولا تجربه و تفکر محقق در نتیجه گیری های او موثر است.

نکته 1: در هر تحقیقی باید مسئله مورد تحقیق را کاملا مشخص نمود و باید حدودی برای آن معلوم کرد. همچنین باید از تعاریف دقیق و کامل استفاده شود. اگر مسئله مشخص نباشد و تعریف دقیقی بیان نشود، محقق نمی تواند از عهده حل آن برآید. مثلا اگر بخواهیم  بگوییم “آیا گروه در جشنواره موفقیت کسب کرد؟ ” این مسئله روشن و واضح نیست. زیرا مشخص نشده چه گروهی ؛علمی یا گروه ورزشی  و… یا چه جشنواره ای؟! حال اگر بخواهیم مسئله ما قابل حل باشد باید آن را به این صورت درآوریم : “آیا  گروه علمی دانشگاه شهید بهشتی در سال 1391 در جشنواره خوارزمی موفقیت کسب کرد؟ ”

نکته 2: محقق باید در نظر داشته باشد، مفاهیمی که بر اثر تحقیق در می یابد، با دقت هر چه تمام تر بیان کند. زیرا اگر چنین نکند ، دیگران درست به مفاهیم او پی نخواهند برد و در نتیجه آن، بسط[9] علم میسر نخواهد بود. لزوم بیان دقیق سبب شده است که در هر علمی اصطلاحات و علائم معلومی به کار رود و زبان مخصوصی به وجود آید. لذا در موفقیت شناسی نیز باید این امر در نظر گرفته شود. بنابراین یکی از لوازم تحقیق استعمال کلمات دقیق است.

نکته 3: چون واقعیت ها هیچ گاه از یکدیگر مستقل و جدا نیستند، شناخت هر واقعیتی مستلزم شناخت روابط علت و معلول است. لذا  در نظر داشتن (قانون علیت) در نتیجه گیری ها بسیار موثر است.

نکته 4: بارها در علوم مختلف چنین اتفاق افتاده است که چند محقق با روش علمی یگانه ای به موضوع یگانه ای نگریسته اند ولی به سبب تفاوت ملاک های خود، به نتایج متفاوتی رسیده اند. به طور مثال ممکن است که پژوهش دو محقق درباره انسانی که به موفقیت مالی رسیده به دو تعریف متفاوت منجر شود: یکی اعلام دارد دلیل موفقیت فرد مورد تحقیق اعتقادات دینی و ریزبینی آن  بوده و یکی دیگر پشتوانه مالی و سعی و تلاش بیش از حد او را اعلام دارد.

نکته 5: کلا محققان برای شناخت یک موضوع، نمی توانند همه مصداق های آن را مطالعه کنند. از این رو تنها برخی از مصداق ها را به عنوان نمونه برمی گزینند و به مطالعه آن ها اکتفا می کنند و نتیجه گیری می نمایند (استقرا: از جزئی به کلی پی بردن). به عنوان مثال برای دانستن نظر جوانان یک شهر نسبت به موفقیت مالی، می توان به جای رجوع به تک تک جوانان شهر، فقط به  تعدادی از آنان مراجعه نمود. بی گمان محقق باید از مصداق های موضوع مورد نظر خود چنان نمونه گیری کند که نمونه های او تنوعات مصداق ها را دربرگیرند. محققی که نظر جوانان یک شهر را درباره موفقیت مالی خواستار است، باید بکوشد که تنها جوانان وابسته به طبقه اجتماعی یا دسته سنی معینی را برنگزیند، بلکه نمونه هایی از همه انواع خانواده ها، صنف ها، طبقه ها و دسته های سنی انتخاب کند.

دو عامل مهمی که حتما باید در موفقیت شناسی مورد مطالعه و پژوهش قرار گیرد:

• عوامل درونی موثر در موفقیت انسان.
• عوامل بیرونی موثر در موفقیت انسان است که در کتاب موفقیت شناسی به طور تفصیلی توضیح داده شده است[10].

ادامه دارد…

 

[1] کتاب موفقیت شناسی، تالیف محمدعلی نژادیان، 1391، انتشارات مهرآمین

[2] قابل ذکر است که مفهوم و کلمه “جامعه شناسی “حدودا هشتاد سال پیش برای اولین بار توسط زنده یاد جناب آقای دکتر “غلامحسین صدیقی” وارد زبان فارسی شده و نخستین کتاب منظم “جامعه شناسی “به قلم شیوای زنده یاد جناب آقای دکتر” یحیی مهدوی” انتشار یافته است .همچنین اولین فردی که واژه جامعه شناسی ( Sociology) را به کار برده است آقای “آگوست کنت ” فیلسوف فرانسوی است و گفته می شود آغاز به کار گیری این واژه از سال 1824 میلادی است و تا قبل از این اصطلاح ،از “فیزیک اجتماعی” استفاده می کردند.

[3] Theoretical Successology

[4] Practical Successology

[5]  مهندسی (Engineering): شغل و حرفه مهندس، اندازه گیری، محاسبه، طراحی کردن و ساختن، (کاربرد خلاقانه اصول علمی جهت طراحی یا توسعه ساختارها، ماشین ها، اسباب و یا روش های تولید و یا کلیه اموری که ترکیب این امور باشد و یا عمل کردن به همین طریق با اشراف کامل از طرح آن ها و یا پیش بینی رفتار آن ها تحت شرایط عملی معین به شکلی که همه آن ها هدف کاربری مشخص داشته باشند و شرایط اقتصادی پروژه و امنیت زندگی و مالکیت را در نظر داشته باشند). قابل ذکر است این تعریف مهندسی از هیات مهندسان آمریکا در جهت توسعه حرفه ای است.

مهندس (Engieer): متخصص، اندازه گیرنده، محاسب، عالم هندسه، کسی که به یکی از علوم و رشته های مهندسی آشنا باشد و آموزش دیده باشد و یا به طور حرفه ای در آن رشته مشغول به کار باشد.

 [6] تکنولوژی یا فناوری (Technology): آشنایی با اصول فنی،فن شناسی، شگرد شناسی، (شگرد: روش،طریقه،فن و طرز عمل). همچنین برای تکنولوژی تعاریف مختلفی برای آن وجود دارد ولی به صورت کلی می توان گفت، به معنای کاربرد منظم معلومات علمی و دیگر آگاهی‌های نظام یافته برای انجام وظایف عملی است. به بیان ساده تر، تکنولوژی کاربرد عملی دانش و ابزاری برای کمک به تلاش انسان است و تأثیر بسزایی بر توسعه جوامع بشری دارد. در تعریف دیگر فناوری را مجموعه‌ای از فرآیندها، روش‌ها، فنون، ابزار، تجهیزات، ماشین‌آلات و مهارت‌هایی دانسته اند که توسط آن‌ها کالایی ساخته شده و یا خدمتی ارائه می‌گردد.

[7] Macrosuccessology

[8] Microsuccessology

[9] بسط: گسترش، وسعت

[10]  قابل ذکر است کتاب زمینه جامعه شناسی آگ برن و نیم کف، اقتباس دکتر امیرحسین آریان پور، نشر گستره که در خصوص جامعه شناسی است، در تعاریف و تقسیم بندی های فوق الذکر برای مولف بسیار الهام بخش و مورد استفاده بوده است.